Türkiye'de yüksek lisansa başlayan bir öğrenci, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) kanununun gerekliliklerine göre yedi kredili ders alması gerektiğini biliyor. Girdiği programın mecburi dersleri ve seçmeli dersleri olabilir. Genelde yüksek lisans seviyesinde her yerde geniş bir seçmeli yelpazesi bulunmaktadır, çünkü özelleşmeye başlıyorsunuz. Yani, konunuzda daha derin bir bilgi seviyesine inmeye başlıyorsunuz. Bu sebeple, o alanla ilgili dersler alırsınız ve bir yüksek lisans tezi yazarsınız.

Eğer doktoraya devam edecekse, yine Türkiye'de YÖK’e göre yine yedi kredili ders alması gerekecektir. Bunun yanı sıra kredisiz dersler de olabilir; bu dersler alınır ve bu süreç oldukça önemlidir. Doktora yapan kişinin hayatında bir aşama olan doktora yeterlilik sınavından geçmeleri gerekmektedir. Bu yeterlilik sınavı, lisans ve lisansüstü düzeyde konunuzu ne kadar geniş bir şekilde bildiğinizi test eder. Ancak bu bilgi derinliği kişiden kişiye değişebilir. Örneğin, bir malzeme mühendisliği doktorası alacaksanız, temel malzeme mühendisliği bilgilerini edinmiş olup olmadığınız kontrol edilir. Bu, dünya genelinde uygulanan bir kontrol noktasıdır.

Yeterlik sınavını geçmiş olan kişi, üniversitede ders verme yetisi kazanır. Artık resmi olarak üniversite öğrencilerine ders verebilir. Dolayısıyla, bu kontrol noktası oldukça kritik bir aşamadır. Öğrencilerin genelde çalıştıklarını göz önünde bulundurursak, bu süreç zorlayıcı olabilir. Yeterlilik sınavını geçtikten sonra, doktora tezi yazma aşaması vardır. Doktora tezi, yüksek lisans tezinden süre ve yapılan işin daha fazla olması açısından farklılık gösterir. Doktora tezinde mutlaka yenilikçi bir yan olmalıdır; yani daha önce yapılmamış bir şey ortaya koymanız gerekmektedir. Yüksek lisansta belirli şeyleri tekrar edip biraz değiştirerek uygulamaya yönelik şeyler yapabilirsiniz, ancak doktora tezinin yenilikçi bir özellik taşıması şarttır.

Genelde doktora süreci dört ile altı yıl arasında değişmektedir. Bunun yanı sıra, bütünleşik programlar da mevcuttur; yani master tezi yazmadan, sadece dersleri alarak doğrudan doktora aşamasına geçebilirsiniz. Amerika'daki sistemde genelde master olmadan doğrudan doktora programına kabul edilmektedir. Ancak, yeterlik aşamasında doktoranın sizin için uygun olup olmadığına bakılır. Eğer uygun olmadığına karar verirseniz, master tezi verme hakkına sahip olursunuz. Amerika'da yüksek lisans genelde doktora üzerine kuruludur.

Avrupa'da ise, örneğin Almanya'nın sistemi bizim lisans diplomalarımızı kabul etmemektedir; doğrudan doktora kabul edilmez. Mutlaka master diploması olan öğrencileri almaktadır veya master yapmak zorunludur. Avrupa'da ders almak doktora sırasında beklenmemekte, isterseniz alıyorsunuz. Ancak son olarak, yüksek lisans düzeyinde genel bir tez yazarken, doktora aşamasında yenilikçi bir tez yazılması gerekmektedir. Bu aşamada, mesleğinizin yaygın alanında gerekli bilgileri edinip edinmediğinizi kontrol ederler.

Bu süreç burada bitmemektedir. Eğer akademisyen olmayı düşünüyorsanız, genelde beklenen bir süreç, doktora aşamasında araştırma yapmanızdır. Bu süreç yine bir başka araştırmacının gözetimi altında gerçekleşir. Ancak bağımsız araştırma yapabilirliğinizi de kendinize ve dünyaya kanıtlamanız beklenmektedir. Bu aşamalardan sonra üniversitelerde yer aramaya başlarsınız. Böyle zorlu bir süreçten geçmek, yüksek öğrenim hayatının bir parçasıdır.